ҚАЗІРГІ ОРЫС ТІЛІ БОЙЫНША САБАҚТАРЫНДАҒЫ СИНТАКСИСТІК ЖАҢАШЫЛДЫҚТАР

Аңдатпа

Бұл зерттеу өзектілігі қазіргі лингвистикалық ғылымдағы грамматика, оның ішінде синтаксистің сараптамалық түрлеріне назар аударудың белсенділігімен негізделген. Сараптамалық синтаксистік құралымдар мәтін құрылымында нақты экспрессиві түрде қолданылады және тереңдетілген зерттеуді талап етеді. Синтаксис деңгейіндегі экспрессияны талдау көптеген мәселелерді шешуді қарастырады, олардың ішінде тілдің зияткерлік (атаулы, ақпараттық, рационалды, қисынды) және аффектілік салаларының ара қатынасы; тілдің аффектілік саласының тілге немесе сөйлеуге қатысы; аффектілік саласы құраушыларын анықтау (экспрессивтілік, эмоционалдық, бейнелілік және т.б.). Белгіленген мәселеге байланысты синтаксис деңгейінде экспрессияны түсінуде екі бағыт ажыратылады. Біріншісі экспрессивтілікті субъективті молдалдықпен байланыстырады. Екіншісі – экспрессияны құрылымды өзгерістермен сүйемелденетін жазбаша тілдің ерекше тәсілі ретінде, оның ішінде синтагматикалық тізбектің бұзылуымен байланыстырады. Синтаксистік бөлшектену ұғымы синтагматикалық проза қағидаттарынан бірқатар ауытқу ретінде түсіндіріледі. Экспрессивті құралымдар ашық қатарды құрайды. Көбінесе оларға парцелляция, сегментация, синтаксистік таралуы бар лексикалық қайталануларды және кейбір басқа құбылыстарды жатқызады. Мақалада лексикалық қайталануы бар құралымдар әр түрлі ракурстан талданады: қайталанатын бірліктердің түйіспелілігі немесе түйіспегендік тұрғыдан, төменгі немесе жоғары синтаксистік деңгейіне қатысымы, таралғандық немесе таралмағандық факторы тұрғыдан, көп рет қайталану және т.б. тұрғыдан. Сонымен қатар, лексикалық қайталану кейіпкердің, сондай-ақ автордың сөзінде көп қызмет атқаратын құрал ретінде сипатталады. Жүргізілген зерттеудің тұжырымдамасы заңды: негізгі тақырыптық-қисынды ақпарат көзқарасы тұрғысынан артық лексикалық қайталану шығарманың мәтнді кеңістігін нақтылайтын тиімді, бейнелі құрал болып табылады.